زبان فارسی در اینترنت متولی ندارد

ميراث فرهنگي - ندا دهقاني - با وجود تلاش انفرادي کارشناسان ايراني براي توسعه زبان و خط فارسي، زبان‌هاي رايج کشور هنوز در اينترنت مهجور مانده‌اند.

روزبه پورنادر، مدير سايت «ويکي‌پديا» فارسي، کاستي‌هاي نرم‌افزاري را دليل غيبت زبان فارسي در اينترنت مي‌داند و دکترسعيد عريان سرپرست پژوهشکده زبان و گويش از نبود نهاد دولتي متولي گلايه مي‌کند. استفاده انسان‌ها از اينترنت با هرزباني که مي‌دانند يک تصوير عمومي رايج ميان کارشناسان وب است؛ طوري كه دست كم براي كار با رايانه به دانستن زبان انگليسي نياز نباشد هرچند براي ورود به شبكه جهاني وب، دانستن زبان انگليسي شرط اول برقراري ارتباط است. آدرس‌هاي اينترنتي يکي از مواردي است كه براي كار در محيط اينترنت،‌ كاربران مجبور هستند به زبان انگليسي تايپ كنند.


بر اساس پروژه فارسي‌سازي نام‌ها و دامنه‌هاي فارسي، امروز مي‌شود آدرس‌هاي اينترنتي را به زبان فارسي با آدرس كشوري «ايران» تايپ كرد اما هنوز خيلي از مرزها باقي است مثل آدرس‌هاي پستي الكترونيك و صفحه‌كليدهايي که در ايران استاندارد نيستند.
در ايران به ندرت بتوان با کامپيوتر غيرمتصل به اينترنت به زبان فارسي كاركرد چون برنامه 90 درصد رايانه‌ها «ويندوز» است. به گفته پورنادر، شرکت آمريکايي مايکروسافت و طراح سيستم عامل ويندوز، به دليل تحريم‌ها عليه ايران تمايلي ندارد در زمينه فارسي سرمايه‌گذاري کند. اين موضوع،‌ استفاده از رايانه را براي كاربراني كه زبان انگليسي نمي‌دانند، مشكل مي‌كند. براي مقابله با اين مشکل مي‌توان از سيستم‌هاي عامل «منبع باز» استفاده کرد که برخلاف ويندوز قابليت تغيير دارد. يعني کدهاي آن در اختيار کارشناسان است تا با توجه به شرايط دلخواه تغيير يابد. لينوکس يکي از اين سيستم‌هاي عامل است که در ايران مورد توجه قرار گرفته اما پروژه فارسي سازي لينوکس با وجود آنکه قرار بود سال 83 تکميل شود، هنوز ناتمام است.

پورنادر نسخه‌اي از لينوکس فارسي را که با همکاري برخي از دانشجويان دانشگاه شريف تدوين کرده، روي صفحه اول "لپ تاپ"دارد. او توضيح مي‌دهد که لينوکس فارسي را مي‌توان با صرف هزينه‌اي اندک تهيه کرد اما فرآيند فارسي‌سازي لينوکس در پروسه اداري و دولتي ايران بيش از آنچه که بايد طولاني شده است.
او درباره استاندارد نبودن صفحه‌هاي کليد رايانه‌ها در ايران مي‌گويد:« سال81 نخستين استاندارد ملي درباره تبادل اطلاعات فارسي براساس "يونيکد" منتشرشد. آن زمان از طرف شوراي عالي انفورماتيک ، نماينده ايران در شوراي "يونيکد" مايکروسافت بوديم تا کمک کنيم در اين شورا استانداردهاي زبان فارسي در نظر گرفته شود. بعدها استاندارد آن هم در ايران تدوين شد که شماره ملي آن 6219 در موسسه استاندارد است. در حال حاضر استاندارد مناسب براي کيبورد فارسي وجود دارد اما شرکتها هرکدام به خاطر منافع خود، کيبورد مخصوص خود را طراحي مي‌کنند.»

زبان‌هاي محلي،‌ مهجورتر
روزبه پورنادر، بر اين نكته تاكيد مي‌كند كه با وجود همه مشكلات در راه توسعه زبان فارسي در وب، زبان‌هاي محلي مهجورتر هستند.
او که در جلسات کميته زبان فارسي و رايانه فرهنگستان زبان و ادب فارسي به عنوان يک عضو کارشناس حضور داشته است، مي‌گويد:« نتوانسته‌ايم در زمينه زبان‌هاي محلي ايران کار کنيم چون کارشناس مسلط به اين زبان‌ها درايران کم وجود دارد. يعني علاوه بر تسلط به برنامه‌نويسي وب، دانستن زبان‌هاي محلي نيز لازم است.»

پورنادر پروژه زبان پشتو را در افغانستان به سفارش دفتر برنامه توسعه سازمان ملل اجرا كرده است.
در مورد زبان پشتو هيچ اقدامي در محيط وب نشده بود اما سازمان ملل اين پروژه را سفارش داد تا مشكلاتي كه حروف ويژه اين زبان در اينترنت دارد، رفع شود.
دو "كاراكتر" شامل يك حرف چندصدايي و واحد پول افغانستان، در ميان حروف فارسي تعريف شده، وجود نداشت كه لازم بود كدنويسي شود. پس از كدنويسي تمام حروف لازم زبان پشتو در اينترنت، دفتر برنامه توسعه سازمان ملل پروژه را به شركت مايكروسافت تحويل داد تا بر اساس آن، برنامه‌هاي لازم نوشته شود.
به اعتقاد مدير سايت ويکي پديا فارسي که بزرگ‌ترين دايره المعارف آنلاين فارسي است، مي‌توان با برنامه‌ريزي دقيق‌تر، سرمايه‌گذاري و رايزني با شرکت‌هاي بزرگ رايانه‌اي دنيا، به توسعه زبان فارسي در اينترنت کمک کرد.

دکترسعيد عريان سرپرست پژوهشکده زبان و گويش سازمان ميراث فرهنگي هم از نياز ايرانيان داخل و خارج به استفاده ساده از زبان فارسي در وب مي‌گويد و اين‌که با وجود توسعه اينترنت به عنوان يک وسيله ارتباطي قوي، هنوز براي کار کردن با اينترنت مشکل وجود دارد.
مثال دکترعريان از خط ابداعي "فينگليش" است و خطري که فراگيرشدن اين خط براي زبان فارسي دارد چون در صورت رواج، ارتباط نسل جديد وابسته به وب را با فرهنگ مکتوب گذشته ايران قطع مي‌کند. در خط ابداعي فينگليش، كاربران رايانه از حروف انگليسي استفاده مي‌کنند که مطلبي را به زبان فارسي benvisand.
انتقاد او در اين موضوع خلاصه مي‌شود که با وجود تاکيد يونسکو، هنوز در ايران نهاد مشخصي، توسعه زبان فارسي را در اينترنت دنبال نمي‌کند و تعدد نهادهاي پيگير در نهايت به هدر رفتن سرمايه منجر مي‌شود.

نگراني از کم رنگ شدن زبان فارسي در اينترنت، فقط مخصوص کشور ما نيست. وقتي 90 درصد از زبان‌هاي دنيا در اينترنت غايب هستند و به‌طور متوسط هر دو هفته يک زبان از بين مي‌رود، طبيعي است كه در اعلاميه‌هاي اخير يونسكو موضوع تنوع فرهنگي و زباني برجسته شود. ترس از بين رفتن زبان‌ و فرهنگ‌هاي مختلف در دنيا، ترسي همگاني است چرا كه به گفته يونسكو، فرهنگ‌ و زبان‌هاي محلي، بخشي از ميراث فرهنگي ملل هستند.
بر اساس ماده شش اعلاميه تنوع فرهنگي ،‌ چندزباني ، آزادي بيان و تكثرگرايي رسانه‌اي از اصول حفظ تنوع فرهنگي است كه كشورهاي عضو ملزم مي‌شوند با استناد به هدف شماره 10 برنامه عمل همين اعلاميه،‌ تنوع زباني را در فضاي شبكه‌اي تشويق كنند و دستيابي همگاني را به اطلاعات جامع ممكن سازند. به همين دليل است كه كارشناسان ايراني، با هدف توسعه زبان فارسي در محيط وب،‌ تلاش انفرادي خود را آغاز كرده‌اند.

برگرفته از: http://itna.ir