Kiyef 
Dâlâs 
Moskow 
Sufiye 
Âstâne 
Berlin 
Došanbe 
Âdelâyd 
Halifaks 
Tâ Nowruz
بخش چهارم (۴۰-۳۱)
۳۱) آیا می دانستید که فاعل جمع، هنگامی فعل جمع می خواهد که جان دار باشد ؟
۳۲) آیا می دانستید که برخی ها به جای به کار بردن عبارت "به مناسبتِ " می نویسند "به بهانه ی" ؟
برخی از قلم به دست گرفتگان که گمان هم می کند دست به نوآوری زده اند، هرگاه که مثلن بخواهند بنویسند: « به مناسبت صدمین سالگرد انقلاب مشروطه»، می نویسند: " به بهانه ی صدمین سالگرد انقلاب مشروطه». معنای "بهانه" توسل به علتی آشکار ولی دروغین برای انجام مقصودی پنهانی است. مثلن وقتی می گوییم: « احمد سردرد خود را بهانه کرد و به مهمانی من نیامد». یعنی: احمد چون دلش نمی خواست که به مهمانی من بیاید، سردرد خود را بهانه کرد و نیامد.
از این رو، آن نویسنده ای که صدمین سالگرد انقلاب مشروطه را بهانه کرده و مقاله ی خود را نوشته است، در حقیقت مقصودش از نوشتن آن مقاله چیز دیگری بوده است و برای او و مقصود اصلی او، اشاره به سالگرد انقلاب مشروطه، بهانه ای بیش تر نبوده است. ما به این گونه نویسندگان کمرو توصیه می کنیم جرات بیش تری داشته باشند و به جای بهانه کردن چیزی، مقصود اصلی خود را بدون پرده و آشکارا با دیگران در میان بگذارند تا دیگران به نیت واقعی آنان پی برده و دچار گمراهی نشوند.
۳۳) آیا می دانستید که بسیاری از فارسی زبانان به میز جلو فروشگاه "پیشخوان" می گویند؟
میز دراز صندوق مانندی که در جلو دکان می گذارند و فروشنده پشت آن می نشیند یا می ایستد، پیشخان نام دارد. ولی بسیاری از فارسی زبانان به نادرست آن را پیشخوان می فهمند و می نویسند. پیشخوان کسی است که در مجالس وعظ و روضه خواهی پیش از خطیب و سخن ران چیزی می خواند.
۳۴) آیا می دانستید که در زبان فارسی واژه های عربی بسیاری وجود دارد که عرب ها اصل آن ها را از خود ما فارسی زبانان گرفته، با دستگاه آوایی و صرفی زبان خود تغییر شکل داده و سپس آن ها رابه عنوان واژه های عربی دوباره به خود ما پس داده اند؟
به جز واژه های فارسی که با تلفظ عربی در زبان فارسی به کار می رود مانند: عشق (که اِشک بوده است)، هندسه (که اندازه بوده است)، فارسی (که پارسی بوده است)، خندق (کندک)، دهقان (دهگان)، سُماق (سماک)، زنجبیل (زنجفیل)، صندل (چندل)، فیل (پیل)، شطرنج (شتررنگ)، غربال (گربال)، یاقوت (یاکند)، طاس (تاس)، طراز (تراز)، نارنجی (نارنگی)، کنز (گنج)، سفید (سپید)، قلعه (کلات)، خنجر (خون گر)، صلیب (چلیپا) و بسیاری از واژه های دیگر، واژه های بسیاری نیز از زبان عربی وارد زبان فارسی شده است که اصل آن ها فارسی است و با تغییر شکلی که در دستگاه های آوایی و صرفی زبان عربی پیدا کرده است به صورت عربی، دوباره به زبان فارسی وارد شده و بسیاری از فارسی زبانان آن ها را واژه های عربی اصل می دانند.
زبان عربی واژگانی به صورت دست نخورده و واژگان زیادی به صورت برهم زده شده (به شکل قالب های معرب) از زبان فارسی وام گرفته است. جوالیقی در "المعرب" ٨۳٨ کلمه و لویس معلوف در المنجد ۳٢١ کلمه و ادی شیر در کتاب خود "واژه های فارسی عربی شده" ١٠۷٤ واژه را که زبان عربی از زبان فارسی وام گرفته است توضیح داده اند. برای نمونه از کلمه ی پادشاه در زبان عربی ده ها کلمه ساخته شده است. واژه های اشتها، شهوت، شهی، شهیوات، شاهین، شیخ، بدشا، پاشا و باشا همگی از کلمه ی فارسی "پادشاه" گرفته شده است. استیناف از کلمه ی "نو" و کلمه هایی مانند: جناه، جنایی، جنحه و جنایت، از واژه ی فارسی "گناه" آمده است و کسی که با قاعده ها و قالب های زبان عربی آشنا باشد به آسانی می پذیرد که حاشیه از "گوشه" و شکایه از "گلایه" گرفته شده است .
دست کم ١۵ نویسنده ی بزرگ ایرانی در شکل دهی ادبیات عرب نقش داشته اند که سیبویه از جمله ی آنان است. این دانشمندان از مصدرهای فارسی با استفاده از باب ها و قالب های دستور زبان عربی صدها كلمه ی جدید ابداع کرده و به غنای ادبیات عرب افزوده اند. آنان همچنین در ادبیات فارسی با استفاده از مصدر ها و قالب های عربی کلماتی ساخته اند که بعدها بسیاری از آن ها به ادبیات عرب وارد شده اند، مانند: سوء تفاهم، منتظر و. . . ولی در ادبیات فارسی نیز از واژگان پارسی با کمک قالب های عربی نیز واژگانی ساخته شده است که تعدادی از آن ها به زبان عربی نیز راه یافته اند مانند: استیناف (از واژه ی "نو" به معنی درخواست نو و تجدید نظر)، تهویه (از واژه ی فارسی "هوا" به معنی عوض کردن هوا) و ...
زبان های گروه سامی و عربی بخش بزرگی از واژگان خود را از فارسی گرفته اند که در مورد عربی به دلیل ماهیت صرفی و قالب های متعدد آن، واژگان فارسی بیش تر در شکل مفرد و ساده ی آن قابل رد یابی است و به دلیل ذوب شدن مفردات در قالب ها و صیغه ها رد یابی آن ها مشکل می شود. کلمه هایی مانند جنایی، جنایت، جناح، جنحه و ... همگی از ریشه ی "جناه" که معرب شده ی "گناه" فارسی است ساخته شده است. استیناف از بردن واژه ی نو به باب استفعال به دست آمده و استانف، یستانف و ... از آن به دست آمده است. فن از واژه ی پَن (پَند) ساخته شده و در صیغه های گوناگون عربی فن، یفن، فنان، تفنن، متفنین و ... از آن ساخته شده است. صبح از صباح و صباح از پگاه فارسی ساخته شده و مصباح و ... از آن ساخته شده است. نظر عربی شده ی " نگر" است و انظر، ینظر، منظر و .... از آن ساخته شده است .خیمه از واژه پهلوی گومه و کیمه ( به معنی کلبه) گرفته شده و خیام، مخیم، خیم و یخیم از آن صرف شده است.
به ندرت کسی در عربی بودن کلمه های کم (چن، چند)، جص (گچ )، رباط، بیان، نور، دار الاخره، تکدی، رجس، نجس و یا باکره (پاکیزه) تردید کرده است. اما در حقیقت همه ی این کلمات یا به طور کامل فارسی هستند و یا معرب شده هستند. به طور نمونه کلمه ی نور بر وزن کور و دور و خور است. اگر نور با همین شکل فارسی نباشد حتمن معرب شده ی خور ( به معنی روشنایی و خورشید) است، رباط در فارسی به معنی استبل است. "رباط الخیل" به معنی خانه یا پرورشگاه اسب است و ریشه ی آن به رهپات و یا ره باد برمی گردد. نجس و رجس هر دو از واژه ی زشت و جش گرفته شده اند. دار در زبان فارسی به معنی های دارنده، پایه، ستون و تنه درخت به کار می رود، مانند دیندار، داربست، دار درخت. اما در عربی آن را در معنی خانه به کار گرفته اند مانند دار الحکمه، کتاب نیز از اصل کتاو و واژه ی اوستایی kota است و ...
شمار زیادی از عربی شناسان از جمله پژوهشگر نامی انگلیسی آرتور جفری و نیز طبرسی و سیوطی ریشه ی فارسی بسیاری از واژه های عربی را توضیح داده اند که برخی از آن ها در قرآن نیز به کار رفته است. نمونه های دیگری از واژه های عربی که اصل فارسی دارند به قرار زیر است :سجیل: معرب سنگ و گل، ابریق معرب آبریز، تنور از واژه ی اوستایی tanura ، مقالید: جمع مقلاد (از کلید فارسی)، بیعانه (بیانه) قسمتی از پیش پرداخت. جهنم (از جهنام فارسی به معنی چاه ژرف) ، دینار ازDenar پهلوی، پول رایج ایران قدیم (یک صدم ریال)، سُرادِق: از سراپرده ی فارسی، ورده: از اوستایی vardda به معنی گل سرخ، قرطاس: کرباس، اقفال: جمع قفل (از کوپال فارسی)، کافور (ازkapur پهلوی)، سراج = از چراغ، غُلمان = گُلمان به معنی جوان گل رو، زور = قوه، نیرو (از پهلوی zor)، عبقری = آبکری (آبکاری)، زبانیه = نگهبانان دوزخ، زبانه کشیدن شعله های آتش، اریکه = اورنگه = ارائک به معنی بالش و متکا، چندبار در قران تکرار شده است. برج = از تبرج فارسی، زینت = زیور، الجزیه = گزیت، الجُند = از واژه ی پهلوی gund گُند به معنی سپاه، بیض (بیضه) = از وئجو اوستایی به معنی تخم و نژاد است که در پهلوی به ویج تبدیل شده و سپس بیج شده است.
نمونه های دیگری از واژه های فارسی که در واژه های عربی به کار رفته است، چنین است:
آب = الآب (لعاب)، آگُر = آجر، اباش = اوباش، اسب سوار = اسوار، انبار = الانبار، انجمن = الهنزمن، اندازه = هندسه، اندام = هندام، باذنجان = باذمجان، بار چین (به معنی قاشق) = بارجه، بارگاه = بارجاه (کاخ و قصر)، باروت = بارود، بازو بند = باصوبند، باژ = باج (مالیات و زورگیری)، پیله = باله (جوراب محکم، و رقص باله نیز از این کلمه است)، بالگون = بلکون (بالکن)، برو = رو = روح، بغ داد (خدا داد)، بغ، بگ، بیك (برخی به غلط این واژه را ترکی می دانند) به معنی ارباب، امیر، خداوند، بقچه = بقجه، بورگ = برج، بوسه = بوس = بشارت، بوش (خسارت) = پوچ، بهترین زر = بهزر، پاتیل = بادیه = باطیه، پادشاه = پاشا = باشا، پاره = باره = بهره، پاکیزه = پاک = باك، باكره، بکر، پالوده = پالوته = بالوظه = فالوذج، پَت (قوی دریایی، اردک) = بط، پُرذوق (پر نشاط) = بُرزغ، پرژک = برزخ، پگاه = پگاح = صباح، پلاس (زیلو و زیر انداز درویشان) = بلاس، پلشت = بلشت (نجس)، پلنک = بلنگ، پلوس = بلس = ابلیس، پند = پن = فن، پوست پهن کردن = بسط = بساط، پیژامه (پای جامه) = بیجامه، تب = طب، طبیب، جان = جن، جایگاه = الجاه، جم = الجم = عجم، جهان = كیهان، چسب = جبس، جبص (برخی اشتباهن این کلمه را یونانی دانسته اند)، چغندر = شمندر، چکش = جاکوش، چهار سو = شارسو، خرپا = حربا، خنچه = غنچه = غنجه، روزیک = رزق، روستا = روستاق (الرزداق)، رونگ = رونق، رهبان = ربان، زشت = رجس، زنگول (زنگ دام و گله) = جلجول، زور (تزویر)، زیور = زینت، سبد = سبط، ستون، استون، استوانه، سر طاق = سرداق، سرد= برد، سوگ (تونل) = سوق (بازار)، شاهراه = الشَهرَه، شاهی = شهی (لذیذ)، شکر= سکر، شلوار = سروال، سراویل، صندل (نوعی گیاه دارویی)، صندلی = صیدلی (داروخانه)، فنجان = فستان، قاب (كاب) = كعب، مکعب، قاشق = خاشوقه، قند = گند، کاری = الکاری = العقاری (سازنده، بنا)، کفگیر (کفچلیز) = قفشلیل، کوشک (قصر) = جوسق، كاروان = قیروان، كرباس = قرتاس، كشیش = قسیس، كلات = قلات = قلعه، قلاع، كیمیا (شیمی)، گاوشیر = الجاوشیر، گاومیش = الجاموس، گچ = جص، گدا = كدا، تكدی، گرداب = جرداب، گرده = گردگه (یک دانه نان) = جردقه، گرز = الجُرز، گزاف (زیاد، بی اندازه) = الجَزف، گل = الجل، گل نسرین = جلنسرین، جم = الجم (عجم)، گلاب = الجلاب، گلستان = جلستان، گلشن = الجلسان، گلگون = الجلجلون، گلنار (گل انار) = الجلنار، گمرک = جمرک، گنبد = الجنبذه، گنجینه = خزینه (انبان، انبار)، گُند (سرباز، سپاه) = جُند، گون = لون، گوهر = جوهر، جواهر، لشگر = لسکر = عسکر لک لک = لق لق، لگام = لجام، لنگر = لنکر، ماما (مادر)، موج = فوج، میثرا (الهه ی خورشید) = مصر، میر = المیر = امیر، نرگس = نرجس، هزاره = حضاره (تمدن).
۳۵) آیا می دانستید که در قلب ایالات متحد امریکا شهری با نام ایران وجود دارد ؟
در غرب ایالت آیووا Iowa که در شمال شرقی مرکز ایالات متحده ی آمریکا قرار دارد، شهرکی هست که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ٢٠٠٠ میلادی ، ٣٦٣ نفر بوده است. مساحت این شهر حدود ۳ / ١ کیلومتر مربع است و تنها دارای ١٠٤ خانواده است. این شهرک در سال ١٨٨٢ به دلیل حضور یک ایرانی در میان نخستین ساکنان این محل که فعالانه در کشیدن راه آهن به این محل شرکت کرده بود، ایران (پرشیا Persia) نام گذاری شده است. برای آشنایی بیش تر با پرشیا به این نشانی نگاه کنید.
۳۶) آیا می دانستید که حرف عطف " وَ " متعلق به ما نیست و از زبان عربی وارد زبان فارسی شده است؟
بسیاری گمان می کنند که حرف عطف "وَ " va در دستگاه زبان فارسی وجود دارد و از فارسی وارد زبان عربی شده است. ولی پیشینه‌ی زبان فارسی چیز دیگری، یعنی وارونه ای این را می گوید. حرف عطف در زبان پارسی پهلوی " اُد" ud بوده است. که امروزه همین حرف در دیگر زبان های خانواده ی هند و اروپایی به صورتand در زبان انگلیسی و und در زبان آلمانی وجود دارد. این حرف در بستر زمان فرسایش یافته و در زبان فارسی دری واژ "د " از پایان آن افتاده و تنها حرف صدادار كوتاه ــُ (o) از آن مانده است که در گفت و گو های میان مردم همواره به كار می رود. مانند: من ـُ تو ( "منو تو " به جای من وَ تو)
۳۷) آیا می دانستید که واژه ی عربی "عیال" که ایرانیان آن را به معنی "همسر" و "زن" به کار می برند، از اختراع های ایرانیان است و در عربی بدین معنی وجود ندارد؟
در زبان عربی "عَیال" وجود ندارد. در عربی "عِیال" (به کسر ع) هست که جمع صفت "عیِّل" است که معنی "عضو واجب النفقه خانواده" یعنی "نان‌خور" خانواده را می دهد. بدین ترتیب "عیال" در زبان عربی اولن به کسر عین است نه فتح. دوم این که جمع است نه مفرد و سه دیگر این که این واژه در اصل نه تنها زن بلکه فرزندان را هم شامل می شود و بدین ترتیب افراد خانواده یا "اهل بیت" معنی می دهد.
۳۸) آیا می دانستید که پس از اختراع دستگاه چاپ، نخستین کتاب های چاپ شده در جهان به زبان و خط فارسی، کتاب هایی درباره تورات و مسیح بوده است؟
نخستین کتاب فارسی چاپ شده در جهان، توراتی است که به خط عبری و به چهار زبان چاپ کرده‌اند که یکی از آنها به زبان فارسی است و در سال ۹۵۳ هجری قمری در استانبول از چاپ بیرون آمده است. نخستین کتابی نیز که در جهان به خط فارسی انتشار یافته است کتاب "سیرت مسیح" نام دارد که در سال ۱۰۴۹ هجری قمری در لیدن (Lyden) از شهرهای هلند به چاپ رسیده است. نخستین کتاب عربی نیز که در جهان به چاپ رسیده است کتاب "طب محمدبن زکریای رازی" است که در سال ۹۱۵ هجری قمری در ایتالیا چاپ شده است.
۳۹) آیا می دانستید که ایرانیان در گذشته به شناسنامه، "سه جلدی" می گفته اند و هنوز هم در برخی جاها می گویند؟
قدیمی‌ها در ایران به شناسنامه "سه جلدی" می گفتند و هنوز هم در بسیاری از جاها می گویند. یافتن علت این نام‌گذاری نیز ساده است. با ورود سیستم قانون گذاری در ایران و نظام‌مند شدن زاد و ولد و الزامی شدن ثبت وقایع مهم (مانند تولد، مرگ ، ازدواج، طلاق و ...) انواع سند در ایران درست شد که نام آان ها را "اسناد سِجـِل احوال" گذاشتند (سجل یعنی ثبت) که مهم ترین آنها شناسنامه بود. و در عرف ثبتی و قضایی ایران به شناسنامه می گفتند سند سجلی (یعنی سند ثبتی). عوام هم که واژه ی (سجلی) برایشان ناآشنا بود آن را تبدیل کردند به "سه‌جلدی" و به سندی که یک جلد بیش تر ندارد سه جلدی گفتند.
۴۰) آیا می دانستید که چرا ایرانیان "کُشتی کج" را چنین می نامند؟
آن چه که امروز در زبان فارسی "کشتی‌کج" می نامندش در زبان انگلیسی Professional wrestling یا به طور مختصر pro wrestling به معنی "کشتی حرفه‌ای" نامیده می شود. اما این که چرا ایرانیان آن را "کشتی‌کج" می نامند، چنین است:
در اروپا نوعی کشتی سنتی وجود داشته و دارد شبیه به کشتی پهلوانی خودمان که در انگلیسی و فرانسه Catch wrestling نامیده می شود و Professional wrestling با افزودن حرکاتی نمایشی و قوانین جدید از دل همین کشتی بیرون آمده است. ایرانیان در آغاز، این کشتی را همان کشتی کچ (یعنی ترجمه‌ی Catch wrestling) می نامیدند، ولی هنگامی که این کشتی به مرور زمان تبدیل به Professional wrestling شد، دیگر نام جدید آن را به کار نبردند و همان کشتی کچ نامیدندش. اما چون تلفظ Catch زیاد به گوش ایرانیان آشنا نبود، با گذشت زمان آن را با واژه‌ی "کج" آشنا به گوش خودشان یکی دانسته و در نهایت نام این کشتی امروز در فارسی "کشتی‌کج" شده است . (از: سرای دانای توس)
برگرفته از: aryaadib.blogfa.com
۳۲) آیا می دانستید که برخی ها به جای به کار بردن عبارت "به مناسبتِ " می نویسند "به بهانه ی" ؟
برخی از قلم به دست گرفتگان که گمان هم می کند دست به نوآوری زده اند، هرگاه که مثلن بخواهند بنویسند: « به مناسبت صدمین سالگرد انقلاب مشروطه»، می نویسند: " به بهانه ی صدمین سالگرد انقلاب مشروطه». معنای "بهانه" توسل به علتی آشکار ولی دروغین برای انجام مقصودی پنهانی است. مثلن وقتی می گوییم: « احمد سردرد خود را بهانه کرد و به مهمانی من نیامد». یعنی: احمد چون دلش نمی خواست که به مهمانی من بیاید، سردرد خود را بهانه کرد و نیامد.
از این رو، آن نویسنده ای که صدمین سالگرد انقلاب مشروطه را بهانه کرده و مقاله ی خود را نوشته است، در حقیقت مقصودش از نوشتن آن مقاله چیز دیگری بوده است و برای او و مقصود اصلی او، اشاره به سالگرد انقلاب مشروطه، بهانه ای بیش تر نبوده است. ما به این گونه نویسندگان کمرو توصیه می کنیم جرات بیش تری داشته باشند و به جای بهانه کردن چیزی، مقصود اصلی خود را بدون پرده و آشکارا با دیگران در میان بگذارند تا دیگران به نیت واقعی آنان پی برده و دچار گمراهی نشوند.
۳۳) آیا می دانستید که بسیاری از فارسی زبانان به میز جلو فروشگاه "پیشخوان" می گویند؟
میز دراز صندوق مانندی که در جلو دکان می گذارند و فروشنده پشت آن می نشیند یا می ایستد، پیشخان نام دارد. ولی بسیاری از فارسی زبانان به نادرست آن را پیشخوان می فهمند و می نویسند. پیشخوان کسی است که در مجالس وعظ و روضه خواهی پیش از خطیب و سخن ران چیزی می خواند.
۳۴) آیا می دانستید که در زبان فارسی واژه های عربی بسیاری وجود دارد که عرب ها اصل آن ها را از خود ما فارسی زبانان گرفته، با دستگاه آوایی و صرفی زبان خود تغییر شکل داده و سپس آن ها رابه عنوان واژه های عربی دوباره به خود ما پس داده اند؟
به جز واژه های فارسی که با تلفظ عربی در زبان فارسی به کار می رود مانند: عشق (که اِشک بوده است)، هندسه (که اندازه بوده است)، فارسی (که پارسی بوده است)، خندق (کندک)، دهقان (دهگان)، سُماق (سماک)، زنجبیل (زنجفیل)، صندل (چندل)، فیل (پیل)، شطرنج (شتررنگ)، غربال (گربال)، یاقوت (یاکند)، طاس (تاس)، طراز (تراز)، نارنجی (نارنگی)، کنز (گنج)، سفید (سپید)، قلعه (کلات)، خنجر (خون گر)، صلیب (چلیپا) و بسیاری از واژه های دیگر، واژه های بسیاری نیز از زبان عربی وارد زبان فارسی شده است که اصل آن ها فارسی است و با تغییر شکلی که در دستگاه های آوایی و صرفی زبان عربی پیدا کرده است به صورت عربی، دوباره به زبان فارسی وارد شده و بسیاری از فارسی زبانان آن ها را واژه های عربی اصل می دانند.
زبان عربی واژگانی به صورت دست نخورده و واژگان زیادی به صورت برهم زده شده (به شکل قالب های معرب) از زبان فارسی وام گرفته است. جوالیقی در "المعرب" ٨۳٨ کلمه و لویس معلوف در المنجد ۳٢١ کلمه و ادی شیر در کتاب خود "واژه های فارسی عربی شده" ١٠۷٤ واژه را که زبان عربی از زبان فارسی وام گرفته است توضیح داده اند. برای نمونه از کلمه ی پادشاه در زبان عربی ده ها کلمه ساخته شده است. واژه های اشتها، شهوت، شهی، شهیوات، شاهین، شیخ، بدشا، پاشا و باشا همگی از کلمه ی فارسی "پادشاه" گرفته شده است. استیناف از کلمه ی "نو" و کلمه هایی مانند: جناه، جنایی، جنحه و جنایت، از واژه ی فارسی "گناه" آمده است و کسی که با قاعده ها و قالب های زبان عربی آشنا باشد به آسانی می پذیرد که حاشیه از "گوشه" و شکایه از "گلایه" گرفته شده است .
دست کم ١۵ نویسنده ی بزرگ ایرانی در شکل دهی ادبیات عرب نقش داشته اند که سیبویه از جمله ی آنان است. این دانشمندان از مصدرهای فارسی با استفاده از باب ها و قالب های دستور زبان عربی صدها كلمه ی جدید ابداع کرده و به غنای ادبیات عرب افزوده اند. آنان همچنین در ادبیات فارسی با استفاده از مصدر ها و قالب های عربی کلماتی ساخته اند که بعدها بسیاری از آن ها به ادبیات عرب وارد شده اند، مانند: سوء تفاهم، منتظر و. . . ولی در ادبیات فارسی نیز از واژگان پارسی با کمک قالب های عربی نیز واژگانی ساخته شده است که تعدادی از آن ها به زبان عربی نیز راه یافته اند مانند: استیناف (از واژه ی "نو" به معنی درخواست نو و تجدید نظر)، تهویه (از واژه ی فارسی "هوا" به معنی عوض کردن هوا) و ...
زبان های گروه سامی و عربی بخش بزرگی از واژگان خود را از فارسی گرفته اند که در مورد عربی به دلیل ماهیت صرفی و قالب های متعدد آن، واژگان فارسی بیش تر در شکل مفرد و ساده ی آن قابل رد یابی است و به دلیل ذوب شدن مفردات در قالب ها و صیغه ها رد یابی آن ها مشکل می شود. کلمه هایی مانند جنایی، جنایت، جناح، جنحه و ... همگی از ریشه ی "جناه" که معرب شده ی "گناه" فارسی است ساخته شده است. استیناف از بردن واژه ی نو به باب استفعال به دست آمده و استانف، یستانف و ... از آن به دست آمده است. فن از واژه ی پَن (پَند) ساخته شده و در صیغه های گوناگون عربی فن، یفن، فنان، تفنن، متفنین و ... از آن ساخته شده است. صبح از صباح و صباح از پگاه فارسی ساخته شده و مصباح و ... از آن ساخته شده است. نظر عربی شده ی " نگر" است و انظر، ینظر، منظر و .... از آن ساخته شده است .خیمه از واژه پهلوی گومه و کیمه ( به معنی کلبه) گرفته شده و خیام، مخیم، خیم و یخیم از آن صرف شده است.
به ندرت کسی در عربی بودن کلمه های کم (چن، چند)، جص (گچ )، رباط، بیان، نور، دار الاخره، تکدی، رجس، نجس و یا باکره (پاکیزه) تردید کرده است. اما در حقیقت همه ی این کلمات یا به طور کامل فارسی هستند و یا معرب شده هستند. به طور نمونه کلمه ی نور بر وزن کور و دور و خور است. اگر نور با همین شکل فارسی نباشد حتمن معرب شده ی خور ( به معنی روشنایی و خورشید) است، رباط در فارسی به معنی استبل است. "رباط الخیل" به معنی خانه یا پرورشگاه اسب است و ریشه ی آن به رهپات و یا ره باد برمی گردد. نجس و رجس هر دو از واژه ی زشت و جش گرفته شده اند. دار در زبان فارسی به معنی های دارنده، پایه، ستون و تنه درخت به کار می رود، مانند دیندار، داربست، دار درخت. اما در عربی آن را در معنی خانه به کار گرفته اند مانند دار الحکمه، کتاب نیز از اصل کتاو و واژه ی اوستایی kota است و ...
شمار زیادی از عربی شناسان از جمله پژوهشگر نامی انگلیسی آرتور جفری و نیز طبرسی و سیوطی ریشه ی فارسی بسیاری از واژه های عربی را توضیح داده اند که برخی از آن ها در قرآن نیز به کار رفته است. نمونه های دیگری از واژه های عربی که اصل فارسی دارند به قرار زیر است :سجیل: معرب سنگ و گل، ابریق معرب آبریز، تنور از واژه ی اوستایی tanura ، مقالید: جمع مقلاد (از کلید فارسی)، بیعانه (بیانه) قسمتی از پیش پرداخت. جهنم (از جهنام فارسی به معنی چاه ژرف) ، دینار ازDenar پهلوی، پول رایج ایران قدیم (یک صدم ریال)، سُرادِق: از سراپرده ی فارسی، ورده: از اوستایی vardda به معنی گل سرخ، قرطاس: کرباس، اقفال: جمع قفل (از کوپال فارسی)، کافور (ازkapur پهلوی)، سراج = از چراغ، غُلمان = گُلمان به معنی جوان گل رو، زور = قوه، نیرو (از پهلوی zor)، عبقری = آبکری (آبکاری)، زبانیه = نگهبانان دوزخ، زبانه کشیدن شعله های آتش، اریکه = اورنگه = ارائک به معنی بالش و متکا، چندبار در قران تکرار شده است. برج = از تبرج فارسی، زینت = زیور، الجزیه = گزیت، الجُند = از واژه ی پهلوی gund گُند به معنی سپاه، بیض (بیضه) = از وئجو اوستایی به معنی تخم و نژاد است که در پهلوی به ویج تبدیل شده و سپس بیج شده است.
نمونه های دیگری از واژه های فارسی که در واژه های عربی به کار رفته است، چنین است:
آب = الآب (لعاب)، آگُر = آجر، اباش = اوباش، اسب سوار = اسوار، انبار = الانبار، انجمن = الهنزمن، اندازه = هندسه، اندام = هندام، باذنجان = باذمجان، بار چین (به معنی قاشق) = بارجه، بارگاه = بارجاه (کاخ و قصر)، باروت = بارود، بازو بند = باصوبند، باژ = باج (مالیات و زورگیری)، پیله = باله (جوراب محکم، و رقص باله نیز از این کلمه است)، بالگون = بلکون (بالکن)، برو = رو = روح، بغ داد (خدا داد)، بغ، بگ، بیك (برخی به غلط این واژه را ترکی می دانند) به معنی ارباب، امیر، خداوند، بقچه = بقجه، بورگ = برج، بوسه = بوس = بشارت، بوش (خسارت) = پوچ، بهترین زر = بهزر، پاتیل = بادیه = باطیه، پادشاه = پاشا = باشا، پاره = باره = بهره، پاکیزه = پاک = باك، باكره، بکر، پالوده = پالوته = بالوظه = فالوذج، پَت (قوی دریایی، اردک) = بط، پُرذوق (پر نشاط) = بُرزغ، پرژک = برزخ، پگاه = پگاح = صباح، پلاس (زیلو و زیر انداز درویشان) = بلاس، پلشت = بلشت (نجس)، پلنک = بلنگ، پلوس = بلس = ابلیس، پند = پن = فن، پوست پهن کردن = بسط = بساط، پیژامه (پای جامه) = بیجامه، تب = طب، طبیب، جان = جن، جایگاه = الجاه، جم = الجم = عجم، جهان = كیهان، چسب = جبس، جبص (برخی اشتباهن این کلمه را یونانی دانسته اند)، چغندر = شمندر، چکش = جاکوش، چهار سو = شارسو، خرپا = حربا، خنچه = غنچه = غنجه، روزیک = رزق، روستا = روستاق (الرزداق)، رونگ = رونق، رهبان = ربان، زشت = رجس، زنگول (زنگ دام و گله) = جلجول، زور (تزویر)، زیور = زینت، سبد = سبط، ستون، استون، استوانه، سر طاق = سرداق، سرد= برد، سوگ (تونل) = سوق (بازار)، شاهراه = الشَهرَه، شاهی = شهی (لذیذ)، شکر= سکر، شلوار = سروال، سراویل، صندل (نوعی گیاه دارویی)، صندلی = صیدلی (داروخانه)، فنجان = فستان، قاب (كاب) = كعب، مکعب، قاشق = خاشوقه، قند = گند، کاری = الکاری = العقاری (سازنده، بنا)، کفگیر (کفچلیز) = قفشلیل، کوشک (قصر) = جوسق، كاروان = قیروان، كرباس = قرتاس، كشیش = قسیس، كلات = قلات = قلعه، قلاع، كیمیا (شیمی)، گاوشیر = الجاوشیر، گاومیش = الجاموس، گچ = جص، گدا = كدا، تكدی، گرداب = جرداب، گرده = گردگه (یک دانه نان) = جردقه، گرز = الجُرز، گزاف (زیاد، بی اندازه) = الجَزف، گل = الجل، گل نسرین = جلنسرین، جم = الجم (عجم)، گلاب = الجلاب، گلستان = جلستان، گلشن = الجلسان، گلگون = الجلجلون، گلنار (گل انار) = الجلنار، گمرک = جمرک، گنبد = الجنبذه، گنجینه = خزینه (انبان، انبار)، گُند (سرباز، سپاه) = جُند، گون = لون، گوهر = جوهر، جواهر، لشگر = لسکر = عسکر لک لک = لق لق، لگام = لجام، لنگر = لنکر، ماما (مادر)، موج = فوج، میثرا (الهه ی خورشید) = مصر، میر = المیر = امیر، نرگس = نرجس، هزاره = حضاره (تمدن).
۳۵) آیا می دانستید که در قلب ایالات متحد امریکا شهری با نام ایران وجود دارد ؟
در غرب ایالت آیووا Iowa که در شمال شرقی مرکز ایالات متحده ی آمریکا قرار دارد، شهرکی هست که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ٢٠٠٠ میلادی ، ٣٦٣ نفر بوده است. مساحت این شهر حدود ۳ / ١ کیلومتر مربع است و تنها دارای ١٠٤ خانواده است. این شهرک در سال ١٨٨٢ به دلیل حضور یک ایرانی در میان نخستین ساکنان این محل که فعالانه در کشیدن راه آهن به این محل شرکت کرده بود، ایران (پرشیا Persia) نام گذاری شده است. برای آشنایی بیش تر با پرشیا به این نشانی نگاه کنید.
۳۶) آیا می دانستید که حرف عطف " وَ " متعلق به ما نیست و از زبان عربی وارد زبان فارسی شده است؟
بسیاری گمان می کنند که حرف عطف "وَ " va در دستگاه زبان فارسی وجود دارد و از فارسی وارد زبان عربی شده است. ولی پیشینه‌ی زبان فارسی چیز دیگری، یعنی وارونه ای این را می گوید. حرف عطف در زبان پارسی پهلوی " اُد" ud بوده است. که امروزه همین حرف در دیگر زبان های خانواده ی هند و اروپایی به صورتand در زبان انگلیسی و und در زبان آلمانی وجود دارد. این حرف در بستر زمان فرسایش یافته و در زبان فارسی دری واژ "د " از پایان آن افتاده و تنها حرف صدادار كوتاه ــُ (o) از آن مانده است که در گفت و گو های میان مردم همواره به كار می رود. مانند: من ـُ تو ( "منو تو " به جای من وَ تو)
۳۷) آیا می دانستید که واژه ی عربی "عیال" که ایرانیان آن را به معنی "همسر" و "زن" به کار می برند، از اختراع های ایرانیان است و در عربی بدین معنی وجود ندارد؟
در زبان عربی "عَیال" وجود ندارد. در عربی "عِیال" (به کسر ع) هست که جمع صفت "عیِّل" است که معنی "عضو واجب النفقه خانواده" یعنی "نان‌خور" خانواده را می دهد. بدین ترتیب "عیال" در زبان عربی اولن به کسر عین است نه فتح. دوم این که جمع است نه مفرد و سه دیگر این که این واژه در اصل نه تنها زن بلکه فرزندان را هم شامل می شود و بدین ترتیب افراد خانواده یا "اهل بیت" معنی می دهد.
۳۸) آیا می دانستید که پس از اختراع دستگاه چاپ، نخستین کتاب های چاپ شده در جهان به زبان و خط فارسی، کتاب هایی درباره تورات و مسیح بوده است؟
نخستین کتاب فارسی چاپ شده در جهان، توراتی است که به خط عبری و به چهار زبان چاپ کرده‌اند که یکی از آنها به زبان فارسی است و در سال ۹۵۳ هجری قمری در استانبول از چاپ بیرون آمده است. نخستین کتابی نیز که در جهان به خط فارسی انتشار یافته است کتاب "سیرت مسیح" نام دارد که در سال ۱۰۴۹ هجری قمری در لیدن (Lyden) از شهرهای هلند به چاپ رسیده است. نخستین کتاب عربی نیز که در جهان به چاپ رسیده است کتاب "طب محمدبن زکریای رازی" است که در سال ۹۱۵ هجری قمری در ایتالیا چاپ شده است.
۳۹) آیا می دانستید که ایرانیان در گذشته به شناسنامه، "سه جلدی" می گفته اند و هنوز هم در برخی جاها می گویند؟
قدیمی‌ها در ایران به شناسنامه "سه جلدی" می گفتند و هنوز هم در بسیاری از جاها می گویند. یافتن علت این نام‌گذاری نیز ساده است. با ورود سیستم قانون گذاری در ایران و نظام‌مند شدن زاد و ولد و الزامی شدن ثبت وقایع مهم (مانند تولد، مرگ ، ازدواج، طلاق و ...) انواع سند در ایران درست شد که نام آان ها را "اسناد سِجـِل احوال" گذاشتند (سجل یعنی ثبت) که مهم ترین آنها شناسنامه بود. و در عرف ثبتی و قضایی ایران به شناسنامه می گفتند سند سجلی (یعنی سند ثبتی). عوام هم که واژه ی (سجلی) برایشان ناآشنا بود آن را تبدیل کردند به "سه‌جلدی" و به سندی که یک جلد بیش تر ندارد سه جلدی گفتند.
۴۰) آیا می دانستید که چرا ایرانیان "کُشتی کج" را چنین می نامند؟
آن چه که امروز در زبان فارسی "کشتی‌کج" می نامندش در زبان انگلیسی Professional wrestling یا به طور مختصر pro wrestling به معنی "کشتی حرفه‌ای" نامیده می شود. اما این که چرا ایرانیان آن را "کشتی‌کج" می نامند، چنین است:
در اروپا نوعی کشتی سنتی وجود داشته و دارد شبیه به کشتی پهلوانی خودمان که در انگلیسی و فرانسه Catch wrestling نامیده می شود و Professional wrestling با افزودن حرکاتی نمایشی و قوانین جدید از دل همین کشتی بیرون آمده است. ایرانیان در آغاز، این کشتی را همان کشتی کچ (یعنی ترجمه‌ی Catch wrestling) می نامیدند، ولی هنگامی که این کشتی به مرور زمان تبدیل به Professional wrestling شد، دیگر نام جدید آن را به کار نبردند و همان کشتی کچ نامیدندش. اما چون تلفظ Catch زیاد به گوش ایرانیان آشنا نبود، با گذشت زمان آن را با واژه‌ی "کج" آشنا به گوش خودشان یکی دانسته و در نهایت نام این کشتی امروز در فارسی "کشتی‌کج" شده است . (از: سرای دانای توس)
برگرفته از: aryaadib.blogfa.com
تبدیل پینگلیش به پارسی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر